De paarden die ik zie zijn allemaal verschillend. Toch hebben ze allemaal een ding gemeen. Ze hebben een bepaalde vorm van spanning bij zich. En met spanning bedoel ik zowel fysieke en mentale spanning.
Een paard is van nature een vluchtdier. Elke keer als het paard geconfronteerd wordt met stressvolle gebeurtenis of zelfs een traumatische ervaring ondergaat, bouwt hij stress op. Er worden op dat moment diverse onderdelen in lichaam geactiveerd. Waaronder het zenuwstelsel waar de aanmaak van de hormonen adrenaline en cortisol wordt gereguleerd.
De flight, fight, freeze of faint modus
Paarden hebben van nature vier verschillende reacties op een stressvolle gebeurtenis. Dit zijn de flight (vlucht) fight (vecht) freeze (bevriezen/verstijven) en faint (flauwvallen) modus. Zodra het paard in een van deze modus schiet, is het niet meer trainbaar. Je werkt op dat moment met een paard wat alleen nog kan denken aan vluchten, vechten of bevriezen. Het is niet meer in staat om iets nieuws te leren omdat het op dat moment in de overlevingsstaat zit.
Flight modus
In eerste instantie zal het paard in een stressvolle situatie altijd willen vluchten. Dit is immers zijn instinct. Voorbeelden van een flight modus zijn:
- Op hol slaan onder het zadel
- Wegrennen of harder gaan rennen
- Niet stil naast je willen staan
- Opzij springen
En zo zijn er nog een aantal voorbeelden van de vlucht modus. Dit is vaak de eerste modus waar het paard in schiet. Maar mochten er al stress zijn opgebouwd dan schiet hij al gauw door naar de tweede modus.
Fight modus
Na de flight modus komt de fight modus. Het paard zal in deze situatie niet meer willen vluchten maar gaat zich verzetten tegen de stress. Voorbeelden van een fight modus zijn:
- Trappen/slaan, zowel losstaand als bijvoorbeeld bij de hoefsmid
- Steigeren
- Bokken
- Bijten
Als je hier tegenin gaat en het paard bestraft en “op zijn plek zet omdat hij moet luisteren” of niet de signalen oppakt van de fight modus dan valt hij in de freeze modus Ook paarden die ineens enorm schrikken kunnen in de freeze modus vallen. Dan schrikken ze zo hard dat ze niet meer weten wat ze moeten doen.
Freeze modus
In de freeze modus zijn er over het algemeen twee groepen paarden.
Een waarbij langdurig de eerste signalen niet zijn opgepakt door bijvoorbeeld het hebben van verschillende eigenaren in korte tijd, een traumatische ervaring opdoen of de mentaliteit “doe normaal en gedraag je” of de tweede groep waarbij de stress ineens zo hoog is dat ze niet meer weten wat ze moeten doen.
Dit is geen standaard regel maar vaak zie ik dit in de praktijk.
Voorbeelden van de freeze positie zijn:
- In de hoek van de stal staan
- Heel braaf en sloom lijken maar de spieren zijn verkrampt
- Niet meer vooruit, achteruit of opzij willen zowel onder het zadel als aan de hand
- Stil staan in de bak en niet meer willen lopen
- De trailer niet op willen lopen
- Trage reactie op de hulpen
- Ogen lijken meer te staren en “vermoeid/lege blik”
Faint modus
Maar wat gebeurt er in de meest stressvolle situatie? Het lichaam en zenuwstelsel zal zichzelf gaan beschermen waardoor het paard flauw valt. Dit gebeurt gelukkig niet vaak maar het komt wel voor. Dit kan bijvoorbeeld voorkomen bij:
- Het vervoeren van paarden
- Eerste keer erop gaan rijden
- Extreme pijn of stress situaties
Maar hoe zie je nu dat het paard dan spanning op bouwt?
De signalen waar je kunt op letten of het paard op een stressvolle moment spanning opbouwt zijn:
- Hartslag versneld
- Een snellere ademhaling
- Bloeddruk stijgt
- De spierspanning van het lichaam neemt toe
- Stofwisseling gaat op hoge toeren draaien (mesten) of stopt juist (droge mond)
- Oogwit is zichtbaar
- Neusgaten worden wijder
- Oogleden staan op spanning
- Knijpen met de staart of juist strak omhoog
- Tong uit de mond of over het bit gooien
- Snurken/blazen
- Overmatig zweten
- Verkrampingen en korter lopen
Bij langdurige blootstelling aan stress kan je paard last krijgen van:
- Harde spieren
- Lichamelijke klachten zoals onregelmatigheid,
- Een verminderde weerstand waardoor het grotere kans heeft op o.a. infecties
- Het opbouwen van stal gebreken zoals luchtzuigen, weven en kribbebijten
- Vaak kleine plasjes of waterige ontlasting
- Onregelmatige hengstigheid bij merries
- Tanden knarsen
- Agressief gedrag vertonen, snel geïrriteerd zijn zoals oren plat in de nek leggen als je langs de stal loopt
- Vermargeren
- Kopschuw
Waardoor ervaart mijn paard stress?
Je paard kan door alledaagse dingen al stress ervaren wat voor ons heel normaal is. Dit kan al komen door een paraplu, een jury hokje, een plas water of een blaffende hond. Het is dan ook niet alleen de vraag waarvan krijgt hij stress maar vooral hoe gaan we hiermee om en wat doe ik hier aan?
Over het algemeen is het geen kwestie van moedwillig kwaad doen aan het paard maar het missen van bepaalde signalen. Helaas wordt dit tot op heden toe bijna niet aangeleerd aan jonge ruiters en moeten eigenaren hier zelf achter zien te komen. Daarom geef ik in mijn lessen ook altijd aandacht aan de theorie erachter en leer ik mensen zelf de signalen te herkennen.
Een ding is zeker: straf je paard niet als hij in een van deze modussen zit. Als je naar zijn instinct kijkt doet hij niets verkeerd. Het paard weet niet anders dan deze reactie te geven. Het paard een schop geven omdat hij wegrent is niet de oplossing. Het is aan ons om deze natuurlijke reacties te veranderen en om te buigen naar een meer ontspannen paard.
Welke signalen een paard geeft als hij zich ontspant lees je in de volgende blog.
PS: Om het zo kort mogelijk te houden is deze theorie niet volledig beschreven. Daarom kan het voorkomen dat er iets ontbreekt of verkort is geschreven.
